Lm. Giuse Vũ Thái Hòa
Giáo Sư Phụng Vụ
Khi tham dự Thánh Lễ, trong phần Phụng Vụ Thánh Thể, cuối kinh Tiền Tụng, cộng đoàn tham dự đồng thanh cất tiếng ca tụng Chúa bằng lời kinh “Thánh, Thánh, Thánh, Chúa là Thiên Chúa các đạo binh, trời đất đầy vinh quang Chúa, hoan hô Chúa trên các tầng trời…” Đây là lời kinh mà có lẽ mỗi người Công Giáo Việt Nam chúng ta đều thuộc nằm lòng và trở nên quen thuộc như kinh Lạy Cha, kinh Kính Mừng… Nhưng đã bao giờ có ai trong chúng ta đặt vấn đề tại sao lại “hoan hô” Chúa?
Chúng ta biết rằng, trong ngôn ngữ Việt Nam, động từ hoan hô thường được dùng để khen ngợi, tán thưởng một người nào đó khi họ làm việc tốt hoặc nói điều gì hay, đúng. Như khi một vị bề trên tuyên bố điều gì hợp lý, chúng ta hoan hô vỗ tay tán đồng. Ngày xưa, trước mặt vua hay hoàng đế, nếu quan thần nào hét to “hoan hô vua”, thế nào cũng bị trừng phạt vì tội khi quân!
Vậy tại sao, đối với Thiên Chúa là Đấng mà chúng ta tôn thờ, Chúa của các chúa, Vua của các vua, chúng ta lại “hoan hô” Ngài? Dưới góc nhìn văn hóa Việt Nam, chúng ta có bất kính, vô lễ với Chúa không? Sách lễ Rôma tiếng Việt có dịch đúng nguyên bản của Giáo Hội không?
Trong Sách lễ Rôma, ấn bản mẫu bằng tiếng La Tinh, chúng ta thấy kinh “Thánh, Thánh, Thánh” được viết như sau:
Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth.
Pleni sunt cæli et terra gloria tua.
Hosanna in excelsis.
Benedictus qui venit in nomine Domini.
Hosanna in excelsis.
– Ấn bản tiếng Anh:
Holy, Holy, Holy Lord God of hosts.
Heaven and earth are full of your glory.
Hosanna in the highest.
Blessed is he who comes in the name of the Lord.
Hosanna in the highest.
– Ấn bản tiếng Pháp:
Saint! Saint! Saint, le Seigneur, Dieu de l’univers!
Le ciel et la terre sont remplis de ta gloire.
Hosanna au plus haut des cieux.
Béni soit celui qui vient au nom du Seigneur.
Hosanna au plus haut des cieux.
– Ấn bản tiếng Việt:
Thánh! Thánh! Thánh! Chúa là Thiên Chúa các đạo binh.
Trời đất đầy vinh quang Chúa.
Hoan hô Chúa trên các tầng trời.
Chúc tụng Đấng ngự đến nhân danh Chúa.
Hoan hô Chúa trên các tầng trời.
Chúng ta nhận thấy ấn bản mẫu cũng như ấn bản tiếng Anh và Pháp đều dùng từ “Hosanna”. Ngoài ra, nhiều ngôn ngữ khác và ngay cả ngôn ngữ của các nước Á Châu như Nhật, Hàn, Trung, cũng để nguyên từ “Hosanna”. Vậy từ “Hosanna” có nghĩa là gì?
Hosanna là tiếng Do Thái, được ghép bởi động từ hoshi’ah, ở mệnh lệnh cách, (có nghĩa là cứu), và từ na’ (xin). Hoshi’ah na’ hiểu sát nghĩa là xin cứu.
Từ này được thấy trong Thánh vịnh 117, câu 25, khi mô tả quang cảnh đón rước Đấng Mêsia dịp lễ đăng quang của Ngài (câu 19-27):
“Lạy Chúa, xin ban ơn cứu độ,
lạy Chúa, xin thương giúp thành công.” (Bản dịch của Nhóm PDCGKPV)
Vì thế, không có gì lạ khi Chúa Giêsu vào thành Giêrusalem, dân Do Thái dùng bài ca này để chào đón Ngài như một Đấng Mêsia: “Chúc tụng Đấng ngự đến nhân danh Đức Chúa! Hoan hô trên các tầng trời.” (Mt 21, 9). Bản dịch của Lm. Nguyễn Thế Thuấn không dịch “hoan hô” mà vẫn dùng “Hosanna”: “Muôn chúc lành cho Đấng nhân danh Chúa mà đến. Hôsanna trên chốn cao vời.” Bản dịch Anh và Pháp (chỉ nêu hai bản dịch chính) cũng dùng Hosanna.
Sau này, từ Hosanna đã trở thành một câu tung hô hân hoan biểu dương Thiên Chúa và các vị vua.
Phụng vụ Giáo Hội dùng Hosanna trong Kinh nguyện Thánh Thể, trong kinh “Thánh Thánh, Thánh” như lời tung hô, thờ lạy, biểu dương sự vĩ đại và thánh thiện của Thiên Chúa Cha. Bài hát này kết hợp hai đoạn Kinh Thánh: Lời chúc tụng của các thiên thần trong thị kiến của Isaia (Is 6, 2-3) và những lời tung hô của dân chúng khi Chúa Giêsu tiến vào Giêrusalem (Mt 21, 9).
*****
Câu hỏi và kiến nghị
1/ Trở lại vấn đề được đặt ra ở phần đầu bài viết: trong văn hóa Việt Nam, dùng cụm từ “hoan hô” để tung hô, ca tụng Thiên Chúa Cha có thích hợp hoặc bất kính hay không? Trước mặt vua (thực ra, không ai được nhìn mặt vua), ta tung hô “Vạn tuế! Vạn tuế!” Đối với Thiên Chúa, có từ nào cao trọng và xứng đáng hơn không?
Thay vì: “Hoan hô Chúa trên các tầng trời”,
Chúng ta có nên nói: “Vạn tuế Chúa trên các tầng trời”?
Hoặc: “Tung hô Chúa trên các tầng trời”?
2/ Tại sao bản mẫu Sách lễ Rôma bằng tiếng La Tinh không dịch Hosanna ra tiếng La Tinh? Tại sao nhiều ngôn ngữ quốc tế không dịch Hosanna ra ngôn ngữ của nước họ? Phải chăng từ Hosanna khó dịch? Hoặc vì có nhiều nghĩa như từ “Amen”? Hoặc vì từ này quá quen thuộc trong phụng vụ Giáo Hội, nhất là Giáo Hội Âu Châu, nên muốn giữ lại từ này, như trường hợp của từ “Halêluia” (hoặc Alleluia)? (Trong Sách lễ Rôma, bản mẫu, cũng như trong nhiều ngôn ngữ quốc tế, ba từ Do Thái được sử dụng trong phụng vụ Thánh Lễ: Amen, Halêluia và Hôsanna. Sách lễ Rôma tiếng Việt chỉ dùng Amen và Halêluia.)
Nếu thế, có lẽ ta phải dịch như sau: “Hôsanna trên các tầng trời” (theo bản văn phụng vụ), hoặc: “Hôsanna trên chốn cao vời” (theo bản dịch của Lm. Nguyễn Thế Thuấn), để dịch đúng theo bản gốc của sách lễ Rôma: Hosanna in excelsis! Đa số các nước khác họ cũng dịch như thế!
Vậy tại sao “Hosanna in excelsis” lại được dịch là “Hoan hô Chúa trên các tầng trời”?
*****
Trên đây là một vài suy tư cá nhân. Người viết xin các nhà chuyên môn chỉ giáo và góp ý. Xin đạ tạ!
Lm. Giuse Vũ Thái Hòa
