Flickr: Francisco Antunes
Người ta thường ví von, đôi mắt là cửa sổ của linh hồn, chỉ cần nhìn ánh mắt của một người có thể hiểu gần hết tâm tư của kẻ đó. Tương tự, nước tiểu là một cửa sổ khác của cơ thể con người, chỉ cần nhìn màu sắc của nước tiểu cũng cho ta biết khá nhiều về tình trạng sức khoẻ của chính mình.
Thông thường hai trái thận của bạn ngoài việc lọc máu để gạn bỏ chất dơ, còn đóng vai trò điều chỉnh lượng nước và áp suất máu được cân bằng. Khi dư nước thì thận sẽ thải ra nhiều nước tiểu còn lúc thiếu thì thận sẽ tìm cách hút nước, recycle trở lại. Màu của nước tiểu không chỉ phản ánh trữ lượng nước trong cơ thể của bạn, mà còn tùy loại thức ăn bạn ăn vào, và một số phản ứng phụ của thuốc men, nhưng cũng có thể là dấu hiệu nghiêm trọng hơn, như bị nhiễm trùng hay bị ung thư chẳng hạn.
Bằng cách quan sát màu của nước tiểu, ngoài màu vàng nhạt, ta có thể suy ra một số tình trạng bất ổn của cơ thể để biết khi cần phải tham khảo bác sĩ.
- Màu vàng nhạt
Đây là màu lý tưởng của nước tiểu. Nước tiểu lành mạnh có đượm chút sắc vàng nhạt do những chất cặn do cơ thể thải ra, hòa tan trong đó. Đại khái như khi bạn pha nước đá chanh lemonade, hay nước trà, khi ít nước thì màu sẽ đậm hơn, khi nước tiểu có màu vàng đậm đa phần chỉ có nghĩa là cơ thể bạn đang thiếu nước, không nên lo sợ có bệnh gì trầm trọng cả.
- Màu trong như nước lạnh
Bạn đọc chắc có nghe nói đến phương châm “uống một ngày 8 ly nước”. Thật ra phương châm này đúng mà cũng không đúng hẳn. Bạn không cần phải chứng minh “lòng yêu nước” của mình bằng cách sắp hàng ngang 8 ly nước lạnh để uống mỗi ngày. Thể tích nầy bao gồm cả các loại thức ăn hay trái cây có nước. Phương châm này chỉ nhắc nhở ta không quên uống nước, đừng chờ đến khát mới uống. Ngược lại, trong trường hợp màu của nước tiểu trong veo như nước lạnh, có thể là bạn uống nước quá nhiều. Thật ra, uống quá nhiều nước cũng không có hại gì cho cơ thể cả, vì nếu trái thận lành mạnh, sẽ tự điều chỉnh được, bắt bạn phải đi tiểu nhiều lần trong ngày mà thôi.
Một số trường hợp, cơ thể bị mất khả năng điều chỉnh nồng độ nước gọi là bệnh diabetes insipidus hay khi bị bệnh tiểu đường, trái thận sẽ thải nước ra nhiều hơn thể tích được giữ lại, bệnh nhân sẽ đi tiểu liên tục không ngừng, lúc nào cũng thấy khát nước và cơ thể rất mệt mỏi vì thiếu khoáng chất sodium trong máu.
- Màu vàng sáng chói
Nếu nước tiểu có màu vàng đậm óng ánh là do uống thuốc bổ quá nhiều, cụ thể là vitamins nhóm B. Thí dụ, vitamin B2 (Riboflavin) thường phát ánh sáng dạ quang màu vàng (fluorescent) dưới ánh đèn tia cực tím (UV light). Khi uống thuốc bổ với nồng độ cao, nước tiểu sẽ có màu vàng đậm óng ánh như ánh đèn màu neon. Ngoài thuốc bổ, một số thức ăn có chứa Riboflavin gồm có trứng gà, thịt đến từ nội tạng, và sữa.
- Màu vàng đượm nâu
Nước tiểu có màu sắc như nước táo vẫn kể là bình thường, nhưng nếu đậm hơn có nghĩa là cơ thể bị thiếu nước chút đỉnh nhưng không đến nổi nguy hiểm đến tính mạng. Chỉ cần uống thêm nước khi thấy nước tiểu có màu đậm, nhất là khi tập thể dục, thể thao.
- Màu nâu
Tình trạng nước tiểu có màu nâu gọi là myoglobinuria. Myoglobin là chất protein cấu tạo nên bắp thịt. Khi có chất myoglobin trong nước tiểu là dấu hiệu bắp thịt bị hủy hoại, tình trạng gọi là rhabdomyolysis, gọi tắt là “rhabdo”, đọc là “rab-đô”. Một số tình trạng bệnh nặng có thể gây ra rhabdo, nhưng một số trường hợp tập thể dục thể thao quá độ cũng gây ra rhabdo. Nếu không chữa trị kịp thời, rhabdo có thể dẫn đến tình trạng hư hoại hai trái thận. Đau gan cấp tính hay kinh niên cũng có thể làm cho ra nước tiểu màu nâu.
- Màu xanh lá cây, pha chút xanh dương, hoặc màu cam
Một số thuốc trị đau khi bị đi tiểu buốt xót do nhiễm trùng đường tiểu cũng làm cho nước tiểu biến thành màu cam, xanh lơ, tím, hay xanh lá cây. Thuốc Uribel, có chứa phẫm nhuộm màu xanh methylene blue tạo ra màu xanh trong nước tiểu. Một loại thuốc trị đau khác, Phenazopyridine, làm cho nước tiểu có màu da cam. Những phản ứng phụ của thuốc nầy sẽ tan biến sau khi hết sử dụng thuốc.
- Màu hồng hay màu đỏ
Ăn nhiều củ cải đường (beet) làm nước tiểu có màu đỏ thẫm. Một số trái cây rau cải như blackberries hay một số thuốc xổ, nhuận trường cũng làm cho nước tiểu có màu hồng hay màu đỏ. Phần còn lại, khi thấy nước tiểu có màu hồng hay đỏ thì nên quan tâm. Phụ nữ đang khi hành kinh có thể thấy máu trộn với nước tiểu, nhưng trong những thời gian khác của chu kỳ kinh nguyệt, phải lưu ý và gọi cho bác sĩ ngay. Đa số trường hợp có máu trong nước tiểu là do bị sạn thận hay bị nhiễm trùng đường tiểu. Nếu màu nước tiểu ngả màu sậm như Cola Cola là dấu hiệu của máu bầm trong đường tiểu do sạn thận hay ung thư thận, ung thư hệ thống tiết niệu, hoặc bị chấn thương hai quả thận, hay chấn thương toàn bộ cơ thể như sau tai nạn xe cộ chẳng hạn.
Trong mọi trường hợp khi nước tiểu bị đục, có mùi hôi tanh, nguyên nhân có thể bị nhiễm trùng đường tiểu hay những bệnh khác quan trọng hơn.
Sau màu sắc, chúng ta cần lưu ý tới mùi của nước tiểu. Nước tiểu có mùi vị ngọt là do bị bệnh tiểu đường hay một số chứng bệnh không tiêu thụ được amino acid có trong đồ ăn. Đa số chúng ta không ngửi được mùi măng tây trong nước tiểu, nhưng một số người với gene di truyền đặc biệt có thể ngửi được mùi tanh này.
Thử nghiệm nước tiểu có thể cho biết rất nhiều điều về sức khỏe của bạn. Hơn 6,000 năm trước các bác sĩ thời xưa đã biết thử nước tiểu hay soi bọng đái của bệnh nhân. Bác sĩ thời xưa ấy có khi bảo bệnh nhân tiểu lên đất sét, hay có lúc phải… nếm nước tiểu để định bệnh. Một cách thử nghiệm may mắn thay, không cần phải làm nữa.
Ngày nay, nhờ những thử nghiệm rất thường tình như chấm một cái que (dipstick) vào nước tiểu (thay vì phải nếm!) bác sĩ có thể biết gần hết những thay đổi quan trọng trong nước tiểu. Để biết được bạn có vấn đề với hệ thống tiểu tiện, có khi bạn phải hứng nước tiểu trong vòng 24 tiếng đồng hồ để xác nghiệm chất lượng lẫn thể tích xem nhiều hay ít để xem bệnh nhân có bị suy thoái thận hay không. Khi có vấn đề bác sĩ sẽ soi ống dẫn tiểu và bọng đái.
Tóm lại, nên để ý đến màu và mùi của nước tiểu đi đôi với những dấu hiệu bất thường khi đi tiểu và tham khảo với bác sĩ khi có dấu hiệu cần quan tâm. Lần tới, hãy nhìn xuống dưới và hỏi thăm: “Nước tiểu, bạn có khỏe không ?”
Hồ Ngọc Minh
