Tấm Thảm Xứ AZERBAIJAN
UNESCO rất trân trọng những giá trị lao động độc đáo của các nghệ nhân Azerbaijan. Năm 2010, tại kỳ họp thứ 5 của Ủy ban liên minh chính phủ về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, Nghệ thuật dệt thảm truyền thống Azerbaijan tại nước Cộng Hòa Azerbaijan đã được đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể thế giới đại diện cho nhân loại.
Thật dễ lạc lối khi nhìn ngắm những hoa văn cầu kỳ của thảm Azerbaijan. Một nhà thơ vĩ đại từng viết: “Niềm hạnh phúc cho đôi chân, niềm vui cho cặp mắt”
Thảm Azerbaijan có thể được tìm thấy ở các buổi triển lãm của Hermitage. Bảo tàng Victoria and Albert ở London (Anh), Bảo tàng Louvre (Pháp) và Thánh địa Vatican. Những địa điểm trên phần nào đó cũng tôn lên được nét độc đáo tuyệt đẹp của loại hình nghệ thuật này ở Azerbaijan. Niên đại của nghệ thuật thảm cũng không kém gì so với hội họa và điêu khắc. Thảm đã được dùng từ thời Đồ đồng để trang trí phòng cho các vị vua phương Đông và lều của tộc trưởng.
Mãi về sau, người phương Tây mới dần ưa chuộng sự ấm áp, mềm mượt và gam màu tươi sáng của thảm. Vào thế kỷ 15, thảm Azerbaijan đã xuất hiện trong hoàng cung và các gia đình quyền quý ở Tây Âu, không chỉ để trang trí nội thất mà còn dùng làm tranh lớn. Hoàng tộc, sau này là cả thành phần cao quý của xã hội, đều yêu cầu đặt tranh chân dung bản thân lên tường với nền là thảm Azerbaijan. những chuyên gia còn có thể nhận ra phong cách điển hình của nhiều nghệ nhân nổi tiếng dựa trên các họa tiết như của Van Eryck, Hans Memling, Antonello da Messina, Carlo Crivelli, Domenico di Bartolo và Hans Holbein.
Những yếu tố tâm linh cũng được gắn cho thảm, ví dụ giúp chủ nhà có sức khỏe tốt và gia đình thịnh vượng. Nhờ vào cách lựa chọn loại lông, phương pháp nhuộm tự nhiên và tay nghề của người dệt, qua thời gian thảm sẽ “lên màu” và sáng đẹp hơn nhiều.
Azerbaijan, trong suốt những thế kỷ qua, luôn là quốc gia dần đầu xu hướng tạo kiểu thảm. Chất lượng và nét nghệ thuật của thảm Azerbaijan được đánh giá cao bởi khách du lịch Ả Rập, châu Âu và Nga. Nhà sử học và phê bình nghệ thuật nổi tiếng P.R.J Ford từng chia sẻ :”Mặc dù hiện nay, thảm còn được làm ở Dagestan, Georgia và Armenia, nơi khai sinh của thảm Kavkaz là Azerbaijan và kỹ nghệ cùng ý tưởng của nghệ nhân nơi đây có ảnh hưởng khắp Cáp-cát”
Ở Azerbaijan, thảm là một phần của cuộc sống thường nhật. Mọi hoạt động như nghỉ ngơi, ăn uống, tiếp khách đều diễn ra trên các tấm thảm. Chúng được dệt từ hầu hết các gia đình Azerbaijan. Với sự đa dạng của phương pháp dệt, nhuộm, họa tiết và nét trang trí, dần dần xuất hiện trường phái khác nhau tại nhiều vùng như : Ganja-Gazakh, GubapShirvan, Tabriz và tất nhiên, Karabak.
Tại vùng đồng bằng ở Karabakh, thảm truyền thống có hình dệt minh họa tác phẩm của những nhà thơ nổi tiếng như Nizami, Fuzuli… được sản xuất với số lượng lớn, nhất là tại các tỉnh Shusha, Jabrajil, Aghdam, Barda và Fuzuli. Đây cũng là quê hương của trường thảm Karabakh, có tác động lớn tới các vùng lân cận. Những tư liệu xuất bản vào cuối thế kỳ 19 cho rằng, ở thời kỳ đó, cả Cáp-cát không nơi nào có thảm dệt đẹp và chất lượng như Shusha. Bách khoa toàn thư của Brockhaus và Etron, xuất bản năm 1904, nhấn mạnh : “Shusha là trung tâm sản xuất dệt lớn nhất Cáp-cát”. Một dẫn chứng điển hình cho câu nói trên là các loại thảm của Malibayli, Lampa, Bagchadagullar, Bulug, Sakhsidagullar, Nalbaki-Gul, Gulaylig, Munjug và Zarmabal. Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan có trưng bày một tấm thảm Verni của Karabakh từ thế kỷ 18. Sản phẩm của các bậc thầy về thảm ở Shusha được triển lãm ở Bảo tàng Nghệ thuật Boston cũng có niên đại tương tự.
Azerbaijan sản xuất hầu hết mọi loại thảm trên thế giới : lông, lụa, sợi vàng và bạc, zili, verni, sumakh, mafrashi, khurjuns, shadda. Điểm đặc biệt ở thảm Azerbaijan là mật độ các nút dệt (từ 1.600 tới 4.900 mỗi 10 m²thảm, giúp tuổi thọ của tấm thảm đạt từ 300 đến 500 năm. Đây là biểu tượng của sự sang trọng, thanh lịch và gu thẩm mỹ cao. Bạn có thể tìm hiểu thêm về các loại thảm truyền thống này tại Bảo tàng Thảm Baku – nơi trưng bày hơn 15.000 tấm thảm đa dạng chủng loại.
MÂY LANG THANG (st)
